کد مطلب:38549 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اهل بيت

كيفيت اجتهاد در ميان اهل سنت را بيان كنيد.

اجتهاد از ديدگاه اهل سنّت سه نوع است:

1- اجتهاد بياني و آن عبارت است از اجتهادي كه در نصوص (آيات و روايات پيامبر(ص)) به كار گرفته ميشود به جهت بيان احكام شرعي حوادث واقعه و موضوعات مستحدثه.

2- اجتهاد قياسي، اجتهادي است كه در قياس به نصوص كه در شريعت وارد شده به كار گرفته ميشود براي استخراج احكام شرعي موضوعات جديد و مسائل تازهاي كه در كتاب و سنّت داراي نص خاص نمي باشند.

3- اجتهاد استصلاحي: اجتهادي كه بر اساس رأي و تفكر شخصي كه بر قاعده استصلاح مبتني است، براي تشريع احكام شرعي رويدادهاي جديد كه داراي نصّ خاص نميباشند، به كار گرفته ميشود.

به بيان روشنتر، اجتهاد اهل سنّت بر پايه آيات و روايات پيامبر(ص) است و هر كجا كه نص خاصي نبود به قياس، استحسان، مصالح مرسله و مصلحت انديشيهاي ذهني و عقلي بسنده ميكنند و اهل سنت و گفتار و اقوال ائمه معصومين(ع) حجّت نميدانند، ولي اقوال صحابه را حجت ميدانند و آنان را عادل ميدانند.(1)

فرق ديگر: اجتهاد در فقه شيعه وسيلهاي در خدمت فقه براي استخراج احكام است، ولي در فقه اهل سنت، اجتهاد خود هدف و اصل مستقلي است كه در كنار كتاب و سنت قرا دارد؛ يعني اهل سنّت ميگويند: كتاب و سنت و اجتهاد (قياس، استحسان،...) سه منبع فقهي ميباشند، و لذا قائل به تصويب شدهاند.

اهل رأي خود مكتبي است به پيشوايي ابوحنيفه نعمان بن ثابت در عراق و مكتب اهل حديث به رهبري مالك بن انس در حجاز و اصطلاحات عمده فقهي و اصولي چون قياس، استحسان، مصالح مرسله در قرنهاي دوم و سوم هجري قمري وضع شد، شافعي نيز قياس را به كار گرفت، احمد بن حنبل نيز به قياس عمل ميكرد و پيروان وي از جمله ابن تيميه وابن قيّم جوزي از قياس پيروي ميكردند، در برابر فقهاي مذاهب اهل سنّت، ظاهريان به كلّي منكر قياس بودند.

استحسان يا ذوق حقوقي يا شمّ فقهي نزد مالك معتبر بود و مصالح مرسله از ابداعات مالك بود.

مصالح مرسله عبارت بود از مصلحت هايي كه شارع مقدس احكام آنها را بيان نكرده و در آن موارد ساكت است فقيه خود، ميتواند در آن موارد حكم كند. مصالح مرسله يعني مصالحي كه در جامعه وجود دارد و فقيه، در مورد آنها بر اساس آن مصالح، حكم حكومتي صادر ميكند. هم چنين مالك و احمد بن حنبل سدّ ذرايع را از منابع فقه شمردهاند.(2) بنابراين، نزد اهل سنت، كتاب، سنت پيامبر (قول و فعل و تقرير پيامبر) قياس، استحسان، سدّ ذرايع، مصالح مرسله و اجماع، قول صحابه، مدارك و منابع اجتهادشان يكي است، و نزد شيعه، كتاب و سنت پيامبر و ائمه معصومين(ع) و عقل و اجماع (في الجمله) و بعضي انواع قياس مدارك احكام ميباشد.

پي نوشتها:

1. مجموعه آثار كنگره بررسي فقهي حضرت امام خميني(ره)، ج 5، ص 56.

2. دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج 6، ص 606.